Khoảng những năm 1971-1972, giữa không khí chia tay của nhiều sinh viên Khoa Ngữ Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội chuẩn bị ra chiến trường, một bài thơ ra đời mà ít ai biết về xuất xứ của nó. Đó là “Chuyện tình mười năm trước” của tác giả Nghiêm Thanh. Với lòng khiêm tốn và ngại ngùng về sự "lãng mạn" vốn bị soi xét thời đó, ông đã không ký tên mình, mà mượn bút danh Bét-xô-nốp - một nhân vật đa tình trong tiểu thuyết Con đường đau khổ của nhà văn Nga A. Tôn-xtôi. Ông còn tạo dựng cả câu chuyện giả tưởng về việc một học giả Việt Nam sống ở nước ngoài dịch bài thơ, khiến nhiều người nhầm tưởng đây là tác phẩm của một nhà thơ Nga.
Suốt một thời gian dài, bài thơ “Chuyện tình mười năm trước” được lưu truyền rộng rãi, đặc biệt trong giới sinh viên, học sinh, và thậm chí cả các sĩ quan quân đội. Nhiều người đã ghi chép lại bài thơ này vào sổ tay của mình, tin rằng đây là một kiệt tác dịch từ tiếng Nga. Điều này kéo dài suốt nhiều thập niên, mãi cho đến năm 2017, Nghiêm Thanh mới lên tiếng khẳng định mình là tác giả bài thơ trong một bài báo trên tờ Phụ nữ Thủ đô. Từ đó, sự thật dần sáng tỏ, và bài thơ đã được đưa vào tập thơ Khúc tự tình (NXB Văn học, 2017) của ông.
Nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại, người từng chép tay bài thơ khi còn là sinh viên vào cuối thập niên 1970, cũng đã chia sẻ câu chuyện tương tự. Ông kể lại rằng trong thời gian làm báo cùng Nghiêm Thanh, ông không hề biết người bạn đồng nghiệp của mình là tác giả của bài thơ mà ông và nhiều thế hệ sinh viên đều thuộc lòng. Nghiêm Thanh vốn nổi tiếng với các bài bình luận nghệ thuật sắc sảo, nhưng không bao giờ nhắc đến thơ ca. Vì vậy, khi sự thật được tiết lộ, nhiều người không khỏi kinh ngạc.
Khoảng mùa thu năm 1972, sắp kết thúc khóa học, Nghiêm Thanh tình cờ sáng tác bài thơ trong giờ nghỉ giữa hai tiết học. Là cán bộ đi học, đã lập gia đình và là đảng viên, ông lo ngại việc mang tiếng "lãng mạn" sẽ ảnh hưởng đến danh tiếng, nên đã mượn tên nhân vật Bét-xô-nốp trong Con đường đau khổ và đưa bài thơ cho bạn bè như một trò đùa nhỏ. Nhưng không ngờ, bài thơ nhanh chóng lan truyền và được nhiều người yêu thích, đến nỗi tên tuổi của tác giả bị lu mờ sau câu chuyện về nhà thơ Nga tưởng tượng.
Năm 2008, trong dịp kỷ niệm 40 năm khóa học, Nghiêm Thanh đã sửa lại một số câu chữ và đưa bài thơ vào kỷ yếu Dấu ấn một thời. Nhưng điều kỳ diệu là, bài thơ đã có một đời sống riêng, vượt khỏi sự kiểm soát của chính tác giả. Nó đã trở thành niềm an ủi, chạm đến trái tim của hàng triệu người yêu thơ, khiến “Chuyện tình mười năm trước” trở thành một trong những bài thơ tình nổi tiếng của thế kỷ 20, mà không cần đến bất kỳ giải thưởng danh giá nào.
Nhà báo Trương Cộng Hòa, nguyên phóng viên Đài TNVN, cũng đã nhắc đến việc ông từng chép tay bài thơ này vào cuốn sổ của mình và ghi nhận Nghiêm Thanh là tác giả. Trên Facebook của mình, anh còn nhắc đến một số bài thơ khác của Nghiêm Thanh, trong đó có Chiều xanh, với những câu thơ mang âm hưởng đầy tình cảm, ghi dấu ấn của một thời sinh viên lãng mạn.
Nhiều người từng nhầm lẫn về xuất xứ của bài thơ, như trường hợp của bài Bông huệ trắng từng được cho là của nhà thơ Đức Hen-rích Hai-nơ, nhưng sau đó được xác nhận là sáng tác của nhà thơ Việt Nam Bế Kiến Quốc. Điều này chứng minh rằng, việc mượn tên tác giả khác để giúp thơ mình lan truyền đã từng là hiện tượng phổ biến trong giới sinh viên những năm trước. Nghiêm Thanh cũng không phải là ngoại lệ, nhưng điều thú vị là bài thơ của ông đã sống lâu hơn nhiều so với những trò đùa ban đầu, và đã khắc sâu vào ký ức của nhiều thế hệ.
Kết thúc câu chuyện, “Chuyện tình mười năm trước” không chỉ là một bài thơ tình, mà còn là minh chứng cho sự mong manh của tình yêu. Sự tan vỡ trong tình yêu đôi khi chỉ đến từ những điều nhỏ bé, vô tình. Nhưng chính sự tan vỡ ấy lại khiến chúng ta trân trọng hơn những gì đang có, và bài thơ như một tấm gương, nhắc nhở mọi người về giá trị nhân văn sâu sắc của tình yêu.
Với tác giả Nghiêm Thanh, dù không chọn thơ là con đường sự nghiệp chính, ông vẫn là một nhà thơ lớn trong lòng bạn đọc. “Chuyện tình mười năm trước” đã vượt qua những rào cản thời gian và không gian, và tác giả của nó xứng đáng được nhớ mãi với một bài thơ đã chạm vào trái tim của biết bao người.
Những ngày này, thỉnh thoảng tôi có gặp, chuyện trò với Nghiêm Thanh. Anh chân thật, giản dị và giàu nhiệt huyết, dù đã trên tám chục tuổi! Anh đã thành công với 3 tập thơ trào phúng do NXB Hội Nhà văn ấn hành (tập ba tuyển từ hai tập trước và thêm một số bài). Trào phúng là một thể loại thơ rất khó viết, khác với thơ nói chung là huy động nhiều lý trí, trái ngược với thơ tình yêu, nặng về tình cảm. Vậy mà Nghiêm Thanh thành công ở cả hai thể loại! Điều đó cho thấy Nghiêm Thanh có một tài năng nghệ thuật đa dạng. Riêng thơ trữ tình, có lẽ anh không chú tâm cho nên có rất ít bài. Nhưng chỉ cần một bài như trên đã nói, anh đủ tư cách một nhà thơ trữ tình. Với nghệ thuật, quý hồ tinh bất quý hồ đa là vậy.
