NSƯT LÊ CHỨC: PHONG CÁCH ĐA DẠNG, GIÀU BIỂU CẢM TRONG NGHỆ THUẬT ĐỌC

Với chất giọng dày, ấm, biểu đạt tinh tế, biến hóa, ông đã thể hiện thành công nhiều vai diễn, đọc lời bình cho nhiều bộ phim tài liệu và chương trình nghệ thuật. Ông cũng là một đạo diễn, biên kịch, nhà thơ và giảng viên có tài năng. Ông được Nhà nước Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú vào năm 1993 và được mọi người đặt biệt danh là “giọng đọc vàng”, “giọng đọc huyền thoại trong ngành sân khấu”, “Giọng đọc đa sắc thái, giàu biểu cảm”, Nghệ sĩ của nhân dân…

NSƯT Lê Chức quan niệm, những con chữ viết ra luôn luôn có chiều sâu tâm hồn và chiều rộng cảm xúc của chính tác giả, trách nhiệm của những người thể hiện con chữ đó bằng thanh âm là phải chạm tới “phần hồn” của con chữ, đưa lời đọc đạt tới độ biểu cảm cao nhất. Với tinh thần làm việc tỉ mỉ, nghiêm túc, tự đổi mới mình, Lê Chức luôn tạo ra nét riêng độc đáo, khó lẫn với những người khác. Theo ông, muốn tạo ra nét riêng ấy, trước hết người nghệ sĩ phải hiểu được giá trị của ngôn ngữ, giá trị văn học ẩn sâu trong những con chữ, qua đó là tình yêu với tiếng Việt, trách nhiệm đối với vẻ đẹp của tiếng Việt. Ông cũng là người luôn giữ cho mình quy tắc nghề nghiệp, đó là không bao giờ đọc quảng cáo giới thiệu sản phẩm, dù tiền thù lao có cao đến mấy. Bởi ông nghĩ rằng, mình là một giọng đọc chính luận đã có thương hiệu, và công chúng đã quen giọng ông trong các chương trình lớn của Đảng, Nhà nước, thì không thể xuất hiện trong những clip quảng cáo được. Đó là danh dự nghề nghiệp và lòng tự trọng của người nghệ sĩ.

Không lạ khi đã ở tuổi 76 và đã trở thành một nghệ sĩ có giọng đọc nổi tiếng, nhưng ngày ngày Lê Chức vẫn chăm chỉ luyện giọng. Ông rèn luyện không ngừng, nói một mình nhiều, tưởng tượng ra các đề tài và nói về chúng ở mọi lúc, mọi nơi, mọi hoàn cảnh. Ông còn thường dành thời gian rảnh để luyện khẩu hình, miệng và lưỡi. Ông hiểu được ý nghĩa, nội dung, ngôn ngữ, cảm xúc và tâm trạng của tác giả, của nhân vật, của người đọc. Ông  biết cách sử dụng giọng nói, nhịp điệu, ngữ điệu, âm sắc, âm lượng, âm độ, âm hưởng để tạo ra sự hấp dẫn, kịch tính, sự xúc động, sự thuyết phục cho người nghe. Ông biết cách kết hợp giọng đọc với nhạc nền, hiệu ứng âm thanh, hình ảnh để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh, đa chiều, đa màu sắc. Đó là kết quả của những kỹ năng mà ông đã tích lũy, rèn luyện và phát triển qua nhiều năm làm nghề.

Giọng đọc của nghệ sĩ Lê Chức đã chuyển tới công chúng nhiều tác phẩm văn học, văn chính luận nổi tiếng, như: Tuyên ngôn độc lập, Bình Ngô đại cáo, Hịch tướng sĩ văn, Nhật ký trong tù, Đường Kách Mệnh, v.v… Với chất giọng dày, ấm, biểu đạt tinh tế, biến hóa, ông đã làm sống dậy những con chữ, truyền tải được tâm huyết, khát vọng, niềm tin, tình yêu của tác giả và của cả dân tộc. Một ví dụ cụ thể về giọng đọc hùng văn, chính luận của NSƯT Lê Chức là khi ông đọc Tuyên ngôn độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là một tác phẩm chính luận hào hùng, mẫu mực, một tác phẩm tràn đầy tâm huyết, khát vọng cháy bỏng về độc lập, tự do của Người và của cả dân tộc. Khi đọc tác phẩm này, NSƯT Lê Chức đã sử dụng giọng nói hướng tới mục đích làm cho người nghe cảm nhận được khát vọng cháy bỏng về đọc lập, tự do của lãnh tụ Hồ Chí Minh và của cả dân tộc.

NSƯT Lê Chức không chỉ là một giọng đọc hùng văn, chính luận đầy sức lôi cuốn, mà còn là một giọng đọc trữ tình, lãng mạn, đậm chất nghệ thuật. Ông đã đọc nhiều tác phẩm trữ tình của các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng trong và ngoài nước, như: Truyện Kiều, Lục Vân Tiên, Nhật ký trong tù, Thơ văn xuôi của Tagore, Thơ Đường, Thơ Haiku… Với chất giọng ấm áp, biểu đạt tinh tế, biến hóa, ông đã làm cho những con chữ có khả năng truyền tải được tình cảm, tâm trạng, tâm sự, tâm hồn của tác giả và của nhân vật. Ông cũng đã tạo ra những cảm xúc mềm mại, sâu lắng, da diết cho người nghe, khiến họ say đắm, thổn thức, xao xuyến cùng với những tác phẩm văn học trữ tình. Một ví dụ cụ thể là khi ông đọc bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” của nhà thơ Minh Huệ, một bài thơ trữ tình, biểu hiện tình cảm sâu sắc, thành kính của nhà thơ đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng như sự trìu mến, chu đáo của lãnh tụ với người chiến sĩ. Ông đã làm cho người nghe cảm nhận được sự trang nghiêm, yêu thương, gắn bó, ngưỡng mộ của nhà thơ đối với Người.

Gần đây nhất, Nghệ sĩ Lê Chức được mời đọc lời thoại cho chương trình nghệ thuật “Ơn nghĩa sinh thành 2023” do Báo Tuổi trẻ Thủ đô tổ chức vào ngày 24-8-2023 tại Cung Văn hóa Lao động Hữu Nghị Việt - Xô (Hà Nội). Khi đọc lời thoại cho hoạt cảnh “Mùa hiếu hạnh” mở ra chương 1 của chương trình, NSƯT Lê Chức đã vận dụng lối đọc diễn cảm mềm mại, khiến người nghe xúc động, thấm thìa, cảm nhận được tầm vóc vừa cao lồng lộng, vĩ đại, vừa gần gũi, giản dị, thân thương của người mẹ. Ông đã làm cho người nghe cảm thấy mình là một người con hiếu thảo, biết ơn, biết báo đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ…

*

NSƯT Lê Chức là một nghệ sĩ đa tài, đa năng, đa phong cách. Ông đã góp phần làm phong phú và đa dạng nền văn hóa nghệ thuật Việt Nam. Ông đã để lại nhiều dấu ấn trong lòng khán giả bằng giọng đọc độc đáo, đa sắc thái, giàu biểu cảm. Ông đã làm sống dậy những con chữ, truyền tải được tâm huyết, tình cảm, tâm trạng, tâm sự, tâm hồn của tác giả và của nhân vật. Ông đã tạo ra những cảm xúc mạnh mẽ, sâu sắc, đa sắc thài, khi thì hào hùng, quật khởi, lúc lại mềm mại, lãng mạn cho người nghe. Ông đã làm cho người nghe cảm thấy mình là một phần của lịch sử, của quốc gia, của nhân loại. NSƯT Lê Chức xứng đáng là một nghệ sĩ Ưu tú, mà chính xác hơn, ông xứng đáng là một NGHỆ SĨ CỦA NHÂN DÂN!